Khác với những vùng làm nước mắm khác ở Việt Nam, làng cá Nam Ô (Đà Nẵng) chỉ chế biến nước mắm từ cá cơm than. Muối cá từ khoảng tháng ba âm lịch bằng thứ muối Cà Ná hạt to để đã vài năm, gần Tết Nguyên Đán thì dùng được. Nước mắm Nam Ô có màu đỏ sậm, tỏa mùi thơm đầy hấp dẫn. Nam Ô là làng đánh cá nhỏ, nằm ngay trên quốc lộ 1, thành phố Đà Nẵng, ở đây có loại nước nắm ngon nổi tiếng. Loại cá làm nước mắm Nam Ô ngon nhất là cá cơm than đánh bắt vào tháng ba. Nước mắm Nam Ô ngon một phần là nhờ chọn thứ muối Cà Ná hạt to để lâu vài ba năm. Muối mang về đổ trên nền xi-măng sạch, khô ráo, để từ năm đến bảy ngày cho chảy hết chất nước đắng, sau đó cho vào chum, vại cất vài năm trước khi đem làm. Cá cơm than được lựa chọn kỹ là loại cá tươi, không to quá hoặc nhỏ quá. Khi muối, không cần rửa lại, vì trước khi lên bờ, cá đã được rửa bằng nước biển. Nếu rửa bằng nước ngọt sẽ làm cá mất ngon, để lâu sẽ bị thối. Những thùng, chum, vại muối phải làm bằng gỗ bằng lăng hoặc gỗ mít, mới đúng cách. Khi trộn cá chú ý, sao cho cá thấm muối thật đều, không bị nát, xếp từ từ từng lượt vào chum vại, đựng cá muối. Phía trên cùng đặt một lần vỉ đan bằng tre, hoặc mo cau khô gài lại. Đậy nắp thật kín, đưa vào phòng tối, khô ráo, sạch sẽ, kín gió, giữ nhiệt độ vừa phải, khoảng sáu, bảy tháng trộn cá muối lại. Khi nào lớp vỉ chèn xuất hiện lớp men mầu trắng thì tháo vỉ, vớt lớp men ấy ra. Cá muối vào tháng ba, gần Tết âm lịch bắt đầu lọc mắm, nhẹ tay lấy vỉ chèn ra, trộn đều mắm và dùng vải mịn để lọc mắm. Nước mắm chảy từ từ, có mầu đỏ sậm như mầu cánh gián, mùi thơm tỏa ra đầy hấp dẫn. Nhiều làng lân cận Nam Ô cũng chế biến loại nước mắm này, nhưng không thành công. Theo những gia đình có truyền thống chế nước mắm Nam Ô thì việc chế biến phải có bí quyết và đòi hỏi công phu, chỉ sơ ý là nước mắm mất ngon. Từ xa xưa, nước mắm Nam Ô đã rất nổi danh. Ngày Tết, ngày lễ, người dân trong cũng như ngoài tỉnh ai cũng muốn có chai nước mắm Nam Ô.

Làng nghề nước mắm Nam Ô

Ai đó đã một lần dừng chân trên quê hương Liên Chiểu thì chắc hẳn đã từng nghe về thương hiệu đặc sản Nam Ô. Chí ít chưa từng được dùng cũng nghe qua từ những câu hát hay câu nói quen thuộc “nước mắm Nam Ô, cá rô Xuân Thiều” “Làng tôi nước mắm Nam Ô nếm chút mê say, biển xanh hương muối mặn mà, gừng cay nhắn với ai ơi nhớ về cội nguồn…” Nhạc sĩ Phương Tài đã lắng đọng vào trong câu hát một đặc sản vốn nổi tiếng từ bao đời và vẫn gìn giữ duy trì cho đến ngày hôm nay. Ai đó đã một lần dừng chân trên quê hương Liên Chiểu thì chắc hẳn đã từng nghe về thương hiệu đặc sản Nam Ô. Chí ít chưa từng được dùng cũng nghe qua từ những câu hát hay câu nói quen thuộc “nước mắm Nam Ô, cá rô Xuân Thiều” Nước mắm Nam Ô dưới ánh Nắng xuân Làng nghề nước mắm Nam Ô được hình thành đầu thế kỷ XX. Nam Ô là làng đánh cá nhỏ nằm cửa sông Cu Đê, dưới chân đèo Hải Vân (nay thuộc phường Hòa Hiệp, quận Liên Chiểu, Tp Đà Nẵng). Từ lâu nước mắm Nam Ô đã có tiếng tăm trên thị trường cả nước và nước ngoài. Điều đặc biệt tạo nên thương hiệu mắm Nam Ô có lẽ chính là công thức chế biến. Cá than Để chế biến ra loại nước mắm nổi tiếng, thơm, ngon, người dân Nam Ô chuẩn bị công phu từ muối đến hũ, rồi cá…Muối phải có xuất xứ từ Đề Gi, Sa Huỳnh hay Cà Ná hạt to, chắc, đã để qua ba, bốn tháng để muối bay hết chất đắng. Dụng cụ làm muối là hũ, vại, chum bằng gỗ bằng lăng, mít…mới đúng cách, với nhiều kích cỡ khác nhau. Cá phải là cá cơm than tháng ba âm lịch vì có độ đạm rất cao, lựa chọn con vừa phải, và không rửa bằng nước ngọt sẽ làm cá mất ngon, để lâu sẽ bị thối. Thông thường, muối cá vào tháng ba đến khoảng gần Tết là có thể lọc nước mắm được rồi. Nhẹ tay lấy vỉ chèn ra, trộn đều mắm và dùng vải mịn để lọc. Nước mắm thành phẩm có màu đỏ sậm như màu cánh gián, mùi thơm đậm đà. Như vậy, nước mắm Nam Ô thơm ngon là kết quả của nhiều yếu tố: Chất lượng cá, muối, khí hậu đặc biệt ở Nam Ô và kinh nghiệm được tích lũy qua nhiều năm trong nghề. Hiện nay, Hội làng nghề truyền thống nước mắm Nam Ô đã được thành lập và được Cục Sở hữu trí tuệ Việt Nam công nhận và cấp Giấy chứng nhận nhãn mác tập thể cho Hội làng nghề. Sản phẩm nước mắm Nam Ô hiện đã có chỗ đứng trên thị trường trong cả nước. Trải qua hàng mấy trăm năm, tuy có những bước thăng trầm nhưng nghề mắm Nam Ô vẫn được duy trì và phát triển. Hiện nay, trong làng có trên 100 hộ hành nghề. Ghé thăm làng mắm trong mùa mắm Tết, quý khách sẽ nhận ra không khí tất bật của các mẹ, các chị trong việc lọc mắm, chở mắm đi bán các nơi. Còn mùi mắm thì cứ thơm lừng đâu đâu trong không gian… Chao ôi, cái mùi thật dễ chịu và hấp dẫn làm sao! (Bài và ảnh: TINFOOD Sưu tầm)