CAY DÌU DỊU THOẢNG NHẸ QUẢ MẮC MẬT
Không cay nồng như trái ớt, chẳng mặn mà dậy mùi hương như hoa hồi, hoa quế. Loại quả đó có vị cay dìu dịu thoảng nhẹ như một thoáng nghi ngờ. Người dân vùng cao gọi đó là quả mắc mật…
Hè về kéo theo nó là cái nắng hanh rát của miền nhiệt đới. Lúc này, cây cối thường phải được chăm sóc và tưới tắm rất cẩn thận mới sống và phát triển được. Ấy vậy mà có một loại cây chỉ sống ở vùng núi đá vôi khô cằn, và cũng chỉ vùng đất này mới có, thế nhưng loài cây ấy lại luôn tươi tốt dù chẳng có bàn tay chăm sóc của con người. Mỗi năm, cứ vào độ tháng 6, tháng 7, loài cây này cho ra những chùm quả sai trĩu lắc lỉu trên cao nửa như mời gọi, nửa như thách thức du khách từ dưới xuôi lên. Không cay nồng như trái ớt, chẳng mặn mà dậy mùi hương như hoa hồi, hoa quế. Loại quả đó có vị cay dìu dìu thoảng nhẹ như một thoáng nghi ngờ. Người dân vùng cao gọi đó là quả mắc mật…

Quả mắc mật có màu nâu óng không nổi bật, nhưng bù lại, nó lại có thứ hương thơm khiến hồi quế cũng phải ghen tị. Thứ hương đó thoang thoảng dịu nhẹ theo từng làn gió của vùng núi đá khô cằn đến với người dân. Cứ dân xứ Lạng coi loại quả này là một thứ đặc sản của vùng cao và cũng chỉ vùng cao mới có. Sau mỗi trận mưa hè, là măng mai, măng vầu trong rừng vào độ ngon nhất. Người dân nơi đây đem từng đọt măng thái miếng và ngâm cùng với ớt tươi, quả mắc mật. Măng ngâm mắc mật mà dùng đi kèm với phở Lạng hay thịt lợn rừng quay thì chẳng có sự kết hợp nào tuyệt vời hơn. Nếu thưởng thức thịt lợn quay của vùng đất này mà thiếu đi vị cay dịu nhẹ đủ làm say lòng của măng ngâm mắc mật thì có khác nào thưởng rượu mà thiếu bạn tri kỷ.

Quả mắc mật
Bò nướng là mắc mật

Ngắm từng miếng măng rừng màu trắng ngà hòa quện giữa sắc đỏ của ớt và màu nâu của trái mắc mật, thực khách dùng đũa gắp nhẹ một miếng măng ăn kèm với lát thịt quay béo ngậy, nhấp thêm ngụm rượu men lá thì chẳng có gì thú bằng. Nhai thật chậm để cảm nhận rõ hơn vị ngọt đậm của miếng thịt, xen lẫn trong đó có vị cay đủ làm tê cái lưỡi. Nếu đến xứ Lạng vào một ngày mưa, vẳng trong tiếng hát then của đồng bào Mông có tiếng mưa rơi tí tách ngoài hiên, ngồi quây quần bên mâm rượu có bát măng rừng ngâm khiến chén rượu cứ vơi lại đầy. Cái cảm giác như thực như mơ ấy đã làm say lòng không chỉ khách du lịch dưới xuôi, mà ngay cả nhưng vị khách ngoại quốc cũng phải tìm mua cho bằng được một vài lọ măng chua làm quà biếu bạn bè, người thân.
Không chỉ có quả, mà lá của cây mắc mật cũng được người dân vùng cao tận dụng để chế biến món ăn. Lựa khi lá vừa ngả màu xanh đậm có mùi thơm và vị the tựa như vỏ cam vỏ quýt, người ta trút lá vào một chiếc gùi đem rửa sạch và để cho ráo nước. Sau đó, có thể nhét lá vào bụng heo hoặc gia cầm đem quay, hoặc cũng có thể cho thêm muối rồi dùng lạt tre bó lại, đem treo trên giàn bếp để dùng dần. Cách làm này giúp cho thịt có mùi thơm, giữ được lâu mà lại dậy mùi.

Heo quay mắc mật

Vùng cao cũng đang vào mùa cây mắc mật ra hoa, kết trái. Ai đó có lên mảnh đất này chắc hẳn sẽ không còn lạ gì với hình ảnh chợ Kỳ Lừa nhộn nhịp người qua lại. Trong cái không gian ồn ào của phiên chợ vùng cao, dù chẳng cần tiếng rao lảnh lót hay sự níu kéo nhưng du khách vẫn tìm ra nơi bán những chùm mắc mật nâu óng. Phải chăng lại chính là mùi hương đó lựa lối đưa đường cho người mua và kẻ bán tìm được nhau giữa nơi phố chợ ồn ào đất Lạng…
Kim Thu