CHÈ ĐẮNG
Cây chè đắng Cao Bằng có tên gọi địa phương là ché khôm (Ilex Kaushue S.y.hu) trước đây mọc hoang nhiều nhất ở hai huyện Thạch An, Hạ Lang, ngày nay được trồng, chế biến dưới nhiều dạng như chè sấy khô đóng túi nilông, chè túi lọc, chè búp bán giá cao… Cây cao 20 – 30m, lá rất lớn, dài tới 20cm. Từng búp chè được sấy và cuốn thành cọng, mỗi lần uống chỉ cần pha với 1 – 2 cọng. Chè có hương thơm mát, vị rất đắng.

Cây chè đắng vừa được phát hiện tại xã Hùng Sơn (huyện Tràng Định – Lạng Sơn) có đường kính 2m (phần gốc đo được 2,4m), cao khoảng gần 30 m, tán lá phủ rộng 25 m2

Cây chè đắng sinh trưởng và phát triển tự nhiên trong những cánh rừng trên đất Cao Bằng. Các nhà khoa học cho biết, trong lá chè đắng tươi có chứa 16 loại axít amin có tác dụng tăng cường quá trình trao đổi chất của cơ thể. Ngoài lượng axít amin cao, lá chè còn chứa các nhóm hoạt chất có tác dụng sinh học như ankaloit, flavonoid, axít hữu cơ, polysaccharid, carotenoid và pyrocatechin, nên ngoài công dụng làm thức uống, chè đắng còn có giá trị y học. Kết quả của nhiều công trình nghiên cứu chứng minh rằng chè đắng có tác dụng tăng cường miễn dịch, giảm mỡ, giảm cholesterol trong máu, điều hoà huyết áp, ổn định đường huyết, mát gan, thông mật, an thần, trợ tim, tiêu viêm, giải độc, giã rượu, kích thích tiêu hoá, thanh nhiệt và giúp ngủ tốt, nhóm polyphenol trong lá chè còn có tác dụng chống oxy hoá tế bào giúp làm chậm quá trình lão hoá, kháng ung thư.

Chè đắng sau khi sấy khô

Không riêng chè đắng Cao Bằng, các loại lá chè khác như lá chè xanh mà dân ta sử dụng hàng ngàn năm nay cũng tốt cho sức khoẻ, bởi ngoài các thành phần hoạt chất như đã nêu, trong lá chè xanh còn có nhiều khoáng tố vi lượng và sinh tố giúp đề kháng bức xạ, phòng trị xơ cứng huyết quản, giảm mỡ trong máu, tăng khả năng miễn dịch, kháng khuẩn, trừ đờm, sáng mắt, lợi tiểu, uống vào giúp tinh thần minh mẫn, trẻ lâu.

Chè đắng từng được mệnh danh là “vương trà” của đất Cao Bằng, gây dựng tiếng tăm lẫy lừng một thuở.

Tuy nhiên, mọi cái tốt đều có giới hạn của nó, dùng chè cũng vậy, cần uống đúng cách và đúng liều, bởi nhiều nghiên cứu chứng minh chất cafeine có trong nước chè có tác dụng hưng phấn trung khu thần kinh, gây khó ngủ, do đó những người uống thuốc an thần, thuốc ngủ nhất thiết không được uống nước chè. Lượng tanin trong chè cũng có thể gây kết tủa với chất sắt trong một số loại thực phẩm, dẫn đến tình trạng dùng lâu sẽ bị thiếu máu.